بررسی کامل عاج دندان

با ساختمان عاج دندان بیشتر آشنا شویم

عاج دندان قسمت عمده و شکل کلی دندان را تشکیل می دهد. عاج محتوی توبول هایی (مجرا های با لوله های میکروسکپی) می باشد که خود حاوی سلول های مخصوصی بنام ادنتوبلاست است. بدنه سلول های ادنتوپلاست در سطح پالپی عاج قرار گرفته و سلول های مرفولوژیکی عاج می باشند. سلول های ادنتوبلاست دارای زوائد سیتوپلاسمیکی می باشند که داخل توبول های عاجی قرار دارند. خواص فیزیکی و شیمیائی عاج بسیار شبیه استخوان است.

عاج و استخوان هر دو بافت زنده بوده و حاوی پروتوپلاسم زنده هستند. اما از نظر ساختمانی تفاوتی که بین این دو بافت وجود دارد این است که در استخوان، استئوبلاست ها در داخل مادہ بنیادی که خود ساخته اند، محصور شده در حال استراحت می مانند، ولی در عاج ادنتوبلاست ها در سطح پالپ قرار گرفته و فقط زوائد آن ها در ماده بین سلولی عاج قرار می گیرد و همیشه فعال خواهد مانند.

بلافاصله پس از تشکیل عاج توسط ادنتوبلاست ها مینا توسط آمیلوبلاست ها تشکیل می شود. داخلی ترین لایه عاج که هنوز کلسیفیه نشده و بین عاج کلسیفیه و تنه سلول های ادنتوبلاست قرار دارد بنام پره دنتین خوانده می شود. بر خلاف مینا تشکیل عاج، بعد از رویش دندان و در طی حیات پالپ ادامه می یابد.

نوعی از عاج که شکل اولیه دندان را تشکیل داده عاج اولیه می نامند که معمولا ساختمان آن ۳ سال بعد از رویش دندان کامل می شود. مسیر توبول های عاجی از پالپ به طرف مینا مستقیم نبوده، بلکه دارای انحنایی S شکل می باشد.

مسیر توبول ها با زاویه مستقیم از سطح پالپ شروع شده و اولین تحدب این انحنای S شکل به طرف آپکس دندان است.

عاج ثانویه

نوعی از عاج که بعد از عاج اولیه، در اثر رسوب عاج تشکیل می گردد، عاج ثانویه نامیده می شود. این نوع عاج حتى بدون تحریکات خارجی نیز به وجود می آید. توبول های عاج ثانویه نسبت به توبول های عاج اولیه مستقیم تر و تعداد توبول های آن کمتر است. این قسمت از عاج اگر چه پیرامون پالپ را فرا گرفته ولی در دندان های چند ریشه ای در سقف و کف قسمت تاجی اطاقک پالپ ضخیم تر است.

عاج ترمیمی

عاج ترمیمی (tertiary dentin) نوعی از عاج می باشد که در اثر جایگزینی ادنتوبلاست ها، در پاسخ به یک تحریک متوسط از قبیل ضربه – پوسیدگی متوسط و برخی از اعمال دندان پزشکی ایجاد می شود. این نوع عاج در دیواره اطاق پالپ در نزدیک به محلی که آسیب دیده ایجاد می شود. به طور مثال عاج ترمیمی، در حفره های تهیه شده در 1.5 میلی متری پالپ، ایجاد می شود. این نوع عاج به صورت میکروسکوپیک یک ماه بعد از آسیب وارد شده، مشاهده می شود. این نوع عاج از نظر ساختمانی و خصوصیات شیمیایی متفاوت از عاج اولیه و عاج ثانویه می باشد، و تعداد توبول های عاجی آن کم بوده و در مقابل اکثر تحریکات نفوذ ناپذیر می باشد.

در پاره ای از مواقع تحریکات متوسطی از قبیل پوسیدگی متوسط و اتریشن باعث مرگ زوائد ادنتوبلاستیک و ادنتوبلاست ها می شود. این نواحی از عاج که از سمت خارجی عاج به سمت پالپ دندان گسترش می یابد، نواحی مرده یا Dead truct نامیده می شود. نواحی مرده توسط عاج ترمیمی که توسط ادنتوبلاست های جایگزین شده به وجود آمده، مسدود می گردد. نواحی مرده اغلب در نواحی شاخک های باریک پالپ به چشم می خورد جایی که تراکم بیشتری از ادنتوبلاست ها دیده می شود.

عاج اسکلروتیک در اثر افزایش سن یا تحریکات ملایم از قبیل پوسیدگی مزمن که باعث تغییر در ترکیب عاج اولیه شده است ایجاد می شود.

نفوذپذیری عاج دندان

نفوذ پذیری عاج دندان نسبت مستقیم با عمل حفاظتی عاج دارد. هنگامی که، پوشش خارجی مینا یا سمان ریشه در اثر اعمالی از قبیل پوسیدگی، تهیه حفره از روی توبول های عاجی برداشته شود، در این صورت توبول های نفوذپذیر شده ارتباط بین حفره دهان و پالپ را سبب می شوند: خطر نفوذ مواد سمی، در دندان هایی که ترمیم شده اند، به خاطر وجود پدید میکرولیکیج ہین ماده پرکردگی و دیواره دندان وجود دارد. تاکنون هیچ ماده ترمیمی، که بتواند به طور کامل Seal ایجاد کند، یافت نشده است. یک فاصله ۱۰ میکرونی یا بیشتر بین آمالگام و دیواره حفره وجود دارد. همچنین افزایش لیکیج در رزین های باند شونده گزارش شده است.

مایعاتی که شامل اسیدهای مختلف و محصولات باکتری ها می باشد، توسط مکانیسم هایی از قبیل خاصیت موئینگی، اختلاف ضریب انبساط حرارتی و انتشار در فاصله ایجاد شده نفوذ کرده و باعث پوسیدگی ثانویه می شوند. محصولات باکتری ها از راه توبول های عاجی نفوذپذیر توسط مکانیسم انتشار به پالپ راه پیدا می کنند. نفوذ پذیری توبول های عاجی باعث ارتباط بین محیط دهان و پالپ می گردد، خطر ابتلاء به عفونت پالپ و حساسیت دندان را افزایش می دهد.

نفوذ پذیری دندان رابطه مستقیمی با ضخامت عاج باقی مانده (طول توبول ها) و قطر توبول ها دارد. عاج تاج نسبت به عاج ریشه نفوذ پذیری بیشتری دارد.

ملاحظات کلینیکی عاج

سلول های عاج عریان شده تحت تأثیر سم باکتری ها، داروهای قوی، ترومای بی جهت در حین ترمیم، تغییرات غیر ضروری دما و آزار مواد پرکردگی محرک، قرار می گیرند. باید در نظر داشت، زمانی که ۱ میلی متر مربع از عاج عریان می گردد، حدود ۳0۰۰۰ سلول زنده صدمه می بینند. بنابراین توصیه می شود که سطح عاج اکسپوز شده توسط یک ماده پوششی غیر محرک مهر و موم شود.

نفوذ سریع و گسترش پوسیدگی در عاج نتیجه سیستم توبولی عاج است. حتی زمانی که پوسیدگی مینا محدود به یک سطح کوچک است. امروزه روی قابلیت نفوذپذیری عاج مطالعات گسترده ای صورت گرفته است. جریان مایع که به وسیله فشار هیدروستاتیک ایجاد می شود، مستقیما با تعداد توبوله ا و انشعابات توبوله ا در واحد سطح عاج متناسب است. بنابراین عاج تاجی در ناحیه شاخک های پالپ قابلیت نفوذ بیشتری دارد. قابلیت نفوذ عاج ریشه ای نزدیک به پالپ حدود ۲۰٪ عاج تاجی است و قابلیت نفوذ عاج ریشه ای خارجی است. بنابراین مشخص می شود که عاج خارجی در ریشه به عنوان یک سد برای حرکت مایع در طول عاج در محیط نرمال عمل می کند.